Eguberri ospakizunaren jatorria
Lehen belaunaldiko kristauek, hots, Apostoluen predikua zuzenean entzun zuten haiek, Jesusen bizitza ondo ezagutzen zuten eta harekin gogoeta maiz egiten zuten. Bereziki une erabakigarriak: bere pasioa, heriotz berreroslea eta berpizte aintzatsua.
Bere mirariak, bere parabolak eta bere predikuaren xehetasun asko gogoratzen zituzten ere. Gertaera haietako zuzeneko lekukoak izan zirenei entzun zutena zen, Maisuari bere bizitza publikoan zehar jarraitu zioten haiek kontatzen zutena.
Bere haurtzaroari buruz beharbada Jesusek berak edo bere Amak kontatu zituen xehetasun batzuk soilik ezagutzen zuten, nahiz eta Maríak bere bihotzean haiek gehienak mantendu zituen.
Ebanjelioak idazten direnean soilik adierazgarriena adierazten da Jesusen jaiotzari buruz. Perspektiba desberdinetatik, Mateo-tik eta Lucas-etik funtsezko gertaerak gogoratzen dituzte: Jesus Judako Belenen jaio zela, María Birjinarengandik, Joserekin ezkonduko zena, baina Mariak ez zuen gizona ezagutu. Gainera, Jesusen haurtzaroen gaineko kontaketen amaierarantz, biek gero Nazaretera elkarrekin bizi izatera joan zirela seinalatzen dute.
Mateok azpimarratzen du Jesus dela David ondoko Mesiasa, Israelgo herri zaharrari Jainkoak agindutako promesak beteko dituen Salbatorea. Horregatik, Jesusi Daviden leinuko kidetza Josetik, seme zintzotik, emanda datorrenez gero, Mateok gertaerak kontatzen ditu bereziki Patriarka Santuaren betebeharrean arreta jarriz. Lukasen aldetik, Maria Birjinan -Jainkorekin fidela den humanitateari ere ordezkatzen duenak- jartzen du arreta. Mundura etorri den Mesiasa, Belenen jaiotzen den Umea Jainkoak hitzemandako Salbatorea dela erakusten du gizon guztiak salbatzeko.
II. mendean Jesusen jaiotzaren eta bere haurtzaroen gainean gehiago jakiteko nahiak eragin zuen pertsona jainkozale batzuek, baina beharrezko informazio historikorik gabekoak, alegiazko eta irudimenaz betetako kontaketak asma zitzatela. Batzuk ebanjelio apokrifoei esker ezagutzen dira. Kontaketa apokrifoetan Jesusen jaiotzaren gainean narrazio garatuenetako bat Santiagoko Protoevangelioan aurkezten dena da, beste eskuizkribu batzuen arabera, Mariaren Natibitatea, II. mendean idatzita.
Lehen kristau-belaunaldien jairik bikainena Pazkoa, Jaunaren Berpiztearen oroipena zen. Guztiek zer datatan gurutziltzatu zuten Jesus eta noiz berpiztu zen ondo zekiten: Pazkoren jai juduaren ospakizuneko egun nagusian, Nisán-eko 15aren inguruan, hots, lehen udaberri-hilabeteko ilbeteko egunean. Hala ere, ez zuten bere jaiotzako unea ezagutzen. Urtebetetzearen ospakizuna ez zen lehen kristauen ohitura eta jai partikularra ez zen ezarri Jesusen urtebetetzea ospatzeko.
III. mendera arte ez dugu Jesusen jaiotzako egunari buruzko berririk. Elizaren Aiten edota elizaren idazleen lehen lekukotasunek data desberdinak seinalatzen dituzte. Kristoren natibitatea abenduaren 25ean izan zelaren zeharkako lehen lekukotasuna Sexto Julio Afrikarrak eskaintzen du 221ean . Ospakizun honen zuzeneko lehen erreferentzia Filocaliano egutegi liturgikokoa da 354koa ((MGH, IX,I, 13-196): VIII kal. Ian. natus Christus in Betleem Iudeae (“abenduaren 25ean Kristo Judeako Belenen jaio zen”). IV. mendetik aurrera Kristoren jaiotzaren data egun honen lekukotasunak ohikoak dira mendebaldeko tradizioan, ekialdekoarengan, berriz, urtarrilaren 6aren data gailentzen da.
Nahikoa hedatutako azalpena da kristauek egun hori aukeratu zutela, 274tik aurrera, abenduaren 25ean Erroman dies natalis Solis invicti, Eguzki garaitugabearen jaiotzako eguna ospatzen zelako, urtearen gaurik luzeenaren gaineko argiaren garaipena.
Azalpen honen oinarria da Eguberriaren liturgiak eta garaiko Gurasoek Jesukristoren jaiotzaren eta «munduaren argia» (Jn 1,4ss.) eta justizia-eguzki (Ma 4,2) adierazpen biblikoen arteko paralelismoa ezartzen dutela. Hala ere, hau horrela izan zelaren frobarik ez dago eta garai hartako kristauek, bereziki jazarpena esperimentatu berria zutenak, jai paganoak egutegi liturgikora moldatu nahi izatea zail dirudi imajinatzea. Beste azalpen onargarriago batek azaltzen du nola jaiotzaren data Jesusen bere hezurmamitzearen (haragiztatzearen) dataren mendean egoteak eragiten duen, eta, aldi berean, bere heriotzaren datarekin harreman estua dauka. Solstizioen eta ekinokzioen gaineko hitzarmen anonimo batean baieztatzen da gure Jauna sortu zela Apirileko kalendasetako 8an martxoko hilabetean (martxoaren 25a) , Jaunaren pasioko eta bere sortzeko (konzepzio) egunean, izan ere sortu zen hil zen egun “berean” (B. Botte, Les Origenes de la Noël et de l’Epiphanie, Louvain 1932, l. 230-33). Ekialdeko tradizioan, beste egutegi batean, Pasioa eta Jaunaren hezurmamitzea (haragiztatzearen, konzepzioaren) apirilaren 6an ospatzen ziren, urtarrilaren 6ko Eguberriaren ospakizunarekin bat datorren datan. Pasioaren eta hezurmamitzearen arteko erlazioa Aintzanako eta Erdi Aroko pentsamoldearekin bat dagoen ideia da, hauek miresten baitzuten unibertsoaren perfekzioa non Jainkoren esku-hartze handiek haien artean lotuta zeuden. Ikuspegi hau bere erroak judaismoan ere aurkitzen ditu, non sorrera (kreazioa) eta salbazioa Nisán-eko hilabetearekin harremanetan baitzeuden.
Arte kristauak ideia hau bera islatu du historian zehar Birjinaren Deikundean margotzerakoan zerutik gurutze batez jaitsiz Jesus umearentzako. Beraz, posiblea da kristauek Kristok egindako erospena bere sortzearekin lotzea eta honekin zehaztea jaiotzaren data. “Erabakigarriena sorreraren eta gurutzearen arteko erlazio existentea izan zen, kreazioaren eta Kristoren sortzearen artean” (J. Ratzinger, El espíritu de la liturgia, 131). Eguberriaren ospakizun liturgikoaren zabaltzea azkarra izan zen. IV mendeko bigarren erdian mundu kristau guztiatik hedatu zen: Afrikako (360tako) iparretik, Constantinoplatik (380gatik), Espainiatik (384tatik) edo Antioquía-tik (386gatik). V mendean Eguberria jai ia unibertsala zen.
FRANCISCO VARO
Idazki Sakratuko Irakaslea
Teologia Fakultatea
Nafarroako Unibertsitatea.
PrimeroCristianos.com tik euskaratua.
